“Sarf Olunan” Ne Demek? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Adalet Merceğinden Bir Yorum
Günlük dilde karşımıza nadir çıkan “sarf olunan” ifadesi, eski ve resmi üslupta “harcanan, tüketilen, kullanılan” anlamına gelir. “Sarf olunan emek”, “sarf olunan para”, “sarf olunan sözler” gibi kullanımlarda; zamanın, kaynağın ya da sözün nereye harcandığını vurgular. Peki bu küçük ifade, toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet tartışmalarında bize ne söyler? Gelin, duyarlı bir bakışla birlikte düşünelim.
“Sarf Olunan”ın Dilsel Kökü: Harcama, Değer ve Yönelim
Arapça “sarf” kökünden gelen ifade, kaynak→amaç ilişkisine işaret eder. Bir toplumda sarf olunan şeyin niteliği (örneğin “emek” mi “para” mı), kime ve neye yönlendirildiği, hatta ne kadar hesap verilebilir olduğu önemlidir. Bu yüzden söz konusu ifade, sadece sözlük anlamı değil, değerler hiyerarşisi hakkında da ipucu verir: Kaynaklarımızı kimler için, hangi önceliklerle harcıyoruz?
Toplumsal Cinsiyet Merceği: Harcanan Kaynakların Görünürlüğü
Toplumsal cinsiyet çalışmaları, “sarf olunan” emeğin çoğu zaman görünmez olabildiğini söyler. Ev içi bakım, duygusal emek, topluluk içi arabuluculuk… Bu alanlarda sarf olunan çabanın büyük bölümü, kayda geçmez; ücretle karşılığı yoktur. Buna karşılık, piyasa içindeki üretim daha kolay ölçülür. Sarf olunan emeği görünür kılmak, adil bir kaynak dağılımı için ilk adımdır.
Empati ve Çözüm Arasında Köprü Kurmak
Roller ve beklentiler kültürden kültüre değişse de, literatürde sıkça tartışılan bir gözlem var: Ortalama eğilim düzeyinde, kadınların toplumsal etkiler ve empati boyutuna; erkeklerin ise çözüm ve analitik rasyonalite boyutuna daha çok odaklanabildiği ileri sürülür. Bu, mutlak bir fark değildir; bireylerin yaklaşımı geniş bir dağılım gösterir. Yine de “sarf olunan” kaynakların nereye gittiğini tartışırken iki yaklaşımı birlikte düşünmek faydalı:
Empati odaklı yaklaşım (çoğu zaman kadınların güçlü olduğu alanlar): “Sarf olunan emek kimin yaşam kalitesini artırıyor? Duygusal maliyet kimde birikiyor? Etkisi eşit mi?”
Çözüm/analitik yaklaşım (çoğu zaman erkeklerde öne çıkan bir hat): “Hangi kaynak, hangi çıktı için harcanıyor? Verimlilik, etki ölçümü, sürdürülebilirlik nasıl izleniyor?”
Bu iki hattı karşıt değil tamamlayıcı olarak kurduğumuzda, “sarf olunan” her şeyin değeri hem insanî hem de teknik düzlemde sahici ölçütlerle tartılabilir.
Çeşitlilik ve Kapsayıcılık: Kimin Kaynağı, Kimin Yararına?
“Sarf olunan” sorusunu çeşitlilik çerçevesine taşıdığımızda şu meseleler belirir:
– Temsil: Kaynak tahsisini kim belirliyor? Karar masasında farklı kimlikler var mı?
– Erişim: Harcanan kaynaklardan kimler faydalanabiliyor? Engellilik, sınıf, dil, etnik köken gibi boyutlar gözetiliyor mu?
– Eşitlik yerine Adalet: Herkese aynı miktarda değil, ihtiyaca göre adil sarfiyat yapılıyor mu?
Bu alanlarda şeffaflık; yani sarf olunan bütçe, zaman ve emeğin ölçülmesi, raporlanması ve denetlenmesi, sosyal adalet perspektifinin bel kemiğidir.
“Sarf Olunan Sözler”: Dilin Harcama Ekonomisi
İfade, sadece para ve emek için değil, söz için de kullanılır: “Sarf olunan sözler.” Dilde sarf ettiğimiz kelimeler; kırıcı mı, kapsayıcı mı, güçlendirici mi? Toplumsal cinsiyet duyarlılığı olan bir dil, mikro düzeyde adaleti mümkün kılar. Küçümseyici bir hitap, görünürde “sıfır maliyetli” olsa bile topluluk güvenini aşındırır; zımnî bir bedel yaratır. O halde, sözün sarfı da hesap verebilir olmalı: Ne söylüyoruz, neden ve kime hizmet ediyor?
Politika ve Pratik: Ölç, Görünür Kıl, Dengele
“Sarf olunan”ı adil kılmak için uygulanabilir bir çerçeve:
1. Haritalandır: Emek, zaman, bütçe ve söz düzeyinde neler harcanıyor, kim harcıyor, kim faydalanıyor?
2. Ölç ve raporla: Göstergeler belirle (erişim, memnuniyet, etki). Veriyi cinsiyet, yaş, engellilik, sosyoekonomik durum gibi eksenlerde ayrıştır.
3. Dengeli yaklaşım: Empatiyle ihtiyaçları anla; analitik araçlarla etki/çıktı ölç.
4. Geri bildirim döngüsü: Kararları düzenli aralıklarla gözden geçir; dil ve pratikleri geliştirmeye açık ol.
“Sarf Olunan Ne Demek?” Sorusunu Stratejiye Çevirmek
Arşiv belgelerinde rastladığımız bu ifade, bugünün dünyasında kaynak yönetimi ve etik sorumluluk için güçlü bir hatırlatmadır. Bir kurumda “sarf olunan” bütçenin yüzdesi kadar, sarf olunmayan—yani ihmal edilen—ihtiyaçlar da adaletin ölçüsüdür. Empati odaklı bakış, kimsenin geride kalmamasını sağlar; çözüm odaklı bakış, kaynağın etkili kullanılmasını teminat altına alır.
Okura Sorular: Kendi “Sarf” Haritanız Nasıl Görünür?
– Günlük hayatınızda en çok hangi alana zaman sarf ediyorsunuz; bu harcama değerlerinizle uyumlu mu?
– İşyerinizde, sivil toplumda veya aile içinde sarf olunan emek kimde yoğunlaşıyor, kimler görünmez kalıyor?
– Kullandığınız dilde “sarf olunan sözler” kapsayıcı mı; yoksa dışlayıcı kalıpları fark etmeden tekrar ediyor musunuz?
– Empati odaklı ve analitik yaklaşımları birleştirdiğiniz bir karar örneği verebilir misiniz?
Sonuç: Duyarlılık + Analitik Akıl = Adil Sarfiyat
“Sarf olunan ne demek?” sorusu, dil bilgisi notunun ötesinde, kime, ne kadar ve hangi niyetle harcadığımızı sorgulatan bir pusuladır. Empati (çoğu zaman kadınların güçlü taşıyıcısı olduğu çizgi) ve analitik çözüm odaklılık (çoğu zaman erkeklerde öne çıkan hat) birlikte işletildiğinde; hem insan onurunu gözeten hem de etkili bir sarf düzeni kurulabilir. Esas olan, bu eğilimleri özcü kalıplara hapsetmeden, herkesin bu becerileri geliştirebileceği kapsayıcı bir alan açmaktır. Çünkü nihayetinde adil bir toplum, sarf olunan kaynağın izini sürebilen; ama aynı zamanda sarf olunmayan potansiyeli de görünür kılıp hayata katabilen bir toplumdur.